İstanbul Yakacık Aile Sağlığı Merkezi'nden Uzm. Dr. Selda Handan Karahan, her yıl ortalama 3-4 milyon kişinin hayatını kurtaran aşıların tarihi gelişimini ve dünya için önemini yazdı.

AŞI HAFTASI 2022: ‘HERKES İÇİN UZUN BİR YAŞAM’

2005 yılından itibaren Nisan ayının son haftası ‘Aşı haftası’ olarak kutlanmaktadır. Aşı haftasının amacı; her yaştan insanı hastalıklara karşı korumak amacıyla aşılamayı teşvik etmektir. Her yıl ortalama 3-4 milyon insanın hayatını kurtaran, temiz suyun keşfinden sonra en büyük buluş olarak nitelendirilen aşılar etkili, düşük maliyetli en önemli sağlık müdahalelerinden biridir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) hala dünyada yaklaşık 20 milyon aşılanmamış veya eksik aşılı çocuk bulunduğunu belirtmektedir. DSÖ aşının teşviki ve yaygınlaştırması amacıyla her yıl farklı bir tema belirlemektedir. Bu yıl ki tema; aşılama çalışmaları neticesinde hastalıkların yok edilmesiyle uzayan ömür ortalamasına vurgu yapmak amacıyla; ‘Herkes için uzun bir yaşam’ olarak belirlenmiştir.

İnsanlık tarihi kadar eski olan aşının geçmişi binlerce yıl öncesine kadar gidebilmektedir. İnsanlık tarihinde çok büyük salgınlara (pandemi) ve ölümlere sebep olan pek çok hastalık günümüzde aşılamanın gücü sayesinde yok edilmiştir. Örneğin; Çiçek hastalığı 1977 yılından itibaren aşılama sayesinde tüm dünyada yok edilmiş, hastalık  etkeninin yok edilmesi üzerine 1987 yılında Çiçek aşısı uygulamalarına ihtiyaç kalmadığından tüm dünyada aşılama durdurulmuştur.

Yine çok önemli bir çocukluk çağı enfeksiyon etkeni olan Poliomiyelit (Çocuk Felci) hastalığına karşı dünya genelinde yaygın aşılama çalışmaları yapılmış ve neredeyse yok edilme aşamasına gelmiştir.

Ülkemizde son polio vakası 26 Kasım 1998 yılında görülmüş ve sonraki yıllarda Poliomiyelit vakası tespit edilmemiştir. Ülkemizin de içinde bulunduğu DSÖ Avrupa Bölgesi 21 Haziran 2002’de POLİO’DAN ARINDIRILMIŞ BÖLGE SERTİFİKASI almıştır.

Maternal ve Neonatal Tetanoz (MNT) Eliminasyon Programı 1994 yılında başlatılmış, Nisan 2009’dan itibaren Türkiye Yenidoğan Tetanozunu elimine eden ülkeler arasına girmiştir.

Ülkemizde 2002 yılından beri yürütülmekte olan kızamık eliminasyon programı kapsamında gerçekleştirilen yoğun aşılama çalışmaları ile kızamık vaka sayılarında ciddi bir düşüş tespit edilmiştir ama dünyada Kızamık virüsü dolaşmaya devam etmektedir.2009 yılından beri Doğu Avrupa’dan başlayarak Batı Avrupa ülkelerine sirayet eden büyük Kızamık salgınları yaşanmış ve halen yaşanmaktadır. Yoğun salgınlar esnasında ülkemizde çocukluk çağı rutin aşılamaları arasına 1 yaşından önce uygulanmak üzere 1 doz Kızamık aşısı da eklenmiştir.

Ülkemizde olduğu gibi dünyadaki pek çok ülkede uzun yıllardır sürdürülen aşılama programıyla difteri görülmemektedir. Ülkemizde son Difteri vakası 2011 yılında tespit edilmiştir.

Son zamanlarda bazı Güneydoğu Asya ülkelerinde (Hindistan, Endonezya, Malezya, Bangladeş) ve Güney Amerika bölgesindeki bazı ülkelerde (Haiti, Venezuela, Kolombiya)difteri hastalığı ve hastalığa bağlı ölümler görülmektedir. Difteri özellikle 5 yaş altındaki çocuklarda ölüme sebep olmaktadır.

Ülkemizde 1981 yılında Genişletilmiş Bağışıklama programı sonucunda çocukluk çağı aşılama takvimimizde 13 hastalığa; Boğmaca, Difteri, Tetanoz, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Verem, Çocuk felci, Suçiçeği, Hepatit A, Hepatit B ile S.pneumoniae ve H.influenzae tip B’ye bağlı invaziv hastalıklara karşı aşı uygulaması yapılmaktadır. Ülkemizde tüm çocuklara ve risk grubundaki erişkinlere ücretsiz olarak uygulanmaktadır. Risk grubundaki hastalara ülkemizde ücretsiz Meningokok ve Influenza aşıları da uygulanan aşılar arasındadır.

Seyahat aşıları kapsamında ülkemizde  Sarı Humma(zorunlu),Meningokok (zorunlu),Tifo, Kolera, Kuduz,Japon Ensefalit ve kene kaynaklı ensefalit aşıları da uygulanabilmektedir.

DSÖ,UNİCEF Aşılama Gündemi 2030’u hayata geçirmesiyle daha güçlü aşılamayla aşıların hayat kurtarıcı etkisinden en üst düzeyde faydalanmayı hedeflenmektedir.Bu aşı stratejisiyle 50 milyondan fazla insanın hayatının kurtarılması hedeflenmektedir.

Bu programa göre 2030 yılına kadar ;

1-Çocukluk ve ergenlik döneminde yapılan temel aşılarda %90 oranına ulaşmak

2-Hiç aşı olmayan çocukların sayısını yarı yarıya azaltmak

3-Covid-19,Rotavirüs yada İnsan Papilloma Virüs (HPV) gibi yeni veya daha az kullanılan aşılara ilişkin 500 adet ulusal veya bölgesel tanıtımı tamamlamak amaçlanmaktadır.

Son yıllarda tüm dünyada ortaya çıkan bebeklik ve çocukluk çağı aşıların reddedilmesi veya aşı kararsızlığı;dini,politik veya coğrafi gerekçelerden bağımsız olarak artmaktadır.Aşı olmamış veya eksik aşılı kişilerin küresel seyahatlerinin artışı,göçler,savaşlar neticesinde aşıyla önlenebilen bulaşıcı hastalık görülme olasılığı giderek artmaktadır.

DSÖ öngördüğü 10 küresel sağlık tehditinden birinin ‘aşı reddi/tereddütü’ olduğunu bildirmektedir.

Aşılar Covid-19 pandemisinin en büyük umudu olmuş ve milyarlarca insanın hayata tutunmasını sağlamıştır.

Aşılama her çocuğun doğuştan gelen hakkıdır ve yüksek bağışıklama oranlarına ulaşmak için birinci basamak sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi çok büyük önem arz etmektedir.

Aşılamanın tüm dünyada ve ülkemizde bulaşıcı hastalıklara karşı en önemli koruyucu hizmet olduğunu unutmadan toplumsal görevlerimizi yerine getirmek hem vatandaş hem de sağlık hizmeti uygulayıcı olarak önemlidir. Aşılamanın her daim en etkili korunma yöntemi olduğu unutulmamalıdır.

 Kaynaklar

1-https://www.ekmud.org.tr/haber/509-dunya-asilama-haftasi-2021’den 22 Nisan 2022’de erişilmiştir.

2-https://cankirism.saglik.gov.tr/TR-243367/24-30-nisan-2022-asi-haftasi.html#’ 22 Nisan 2022’de erişilmiştir.

3-https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/haberler/dunya-asi-haftasi.html’den 23 Nisan 2022’de erişilmiştir.

4- http://www.asihalksagligi.hacettepe.edu.tr/tr/dunya_asi_haftasi_2430_nisan_2019-16 ‘da 22 Nisan 2022’de erişilmiştir.

5- https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/aysegul-domanic-yelce/dunya-asi-haftasi- 41502300 ‘den 23 Nisan 2022’de erişilmiştir.

6- https://t24.com.tr/amp/foto-haber/her-yuz-bin-kisiden-dordu-menenjit,7696’dan 22 Nisan 2022’de erişilmiştir.

                                                                                                                                                              Uzm Dr Selda Handan Karahan

                                                                                                                                                        Yakacık Aile Sağlığı Merkezi/İstanbul